De Waddenzee en het Eems-Dollard estuarium zijn kwetsbare natuurgebieden waar zeespiegelstijging een uitdaging geeft voor natuurbehoud en veiligheid. Aan de Nederlandse kusten wordt hier al op geanticipeerd. Meestal met onderzoek, maar ook met concrete (onderzoeks)projecten. Samen met Rijkswaterstaat werken we al enkele jaren in de Waddenzee en het Eems-Dollard estuarium.
Eén van de innovatieve studies die wij momenteel uitvoeren voor Rijkswaterstaat gaat over buitendijkse slibsedimentatie in de Dollard. Het water van het Eems-Dollard estuarium is te slibrijk. Het doel is slib onttrekken uit de waterkolom, door sedimentatie op het wad en/of op de kwelder. Hiermee zal de ecologische kwaliteit van het estuarium verbeteren en tegelijkertijd zal de capaciteit om mee te groeien met zeespiegelstijging vergroten.
Het project zelf moet nog worden uitgevoerd, maar als de resultaten positief zijn, kan dit een belangrijke boodschap zijn aan andere kustgebieden. In andere studies wordt gekeken naar het belang van slib in het natuurlijke proces van meegroeien van platen en kwelders. Stimuleren van slibsedimentatie door gebruik te maken van natuurlijke processen en zo nieuw land creëren is een oplossing waar Nederland al eeuwen ervaring mee heeft en die mogelijk op meer plekken in de wereld als innovatie kan worden toegepast om voldoende mee te kunnen groeien met de zeespiegelstijging.

Zoet-zoutovergang

Aan de rand van de Waddenzee ligt het Lauwersmeer. In 1969 is de natuurlijke overgang tussen zoet en zout en de toenmalige verbinding met de Lauwerszee verbroken. Daarmee zijn ook de unieke ecologische kenmerken van een overgangsgebied van zoet naar zout grotendeels verdwenen. Het Lauwersmeer heeft een belangrijke functie als centraal afvoerpunt van zoet water uit de noordelijke provincies. De Provincie Groningen en het Waterschap Noorderzijlvest hebben in 2019 het initiatief genomen om hier de natuurlijke zoet-zoutverbinding te herstellen, inclusief een vispassage. Er is gekozen voor een groot gebied van Defensie (circa 80 ha) aan de rand van oefenterrein Marnewaard. Dit gebied heeft nu al een natuurfunctie. Bij het ontwerp diende rekening gehouden te worden met het getij in de Waddenzee en de toekomstige zeespiegelstijging. Tevens moest de functie als zoetwater afvoerpunt behouden blijven.
Het ontwerp van Royal HaskoningDHV laat in het overgangsgebied een uur lang water in vanuit de Waddenzee tijdens hoog water. Tijdens laagwater wordt water gespuid in de Waddenzee. De sleutel voor de weerbaarheid van dit ontwerp tegen zeespiegelstijging is de robuuste spuicapaciteit en een zoet-zoutovergang die blijft werken bij zeespiegelstijging. Deze wordt gerealiseerd door een reservekoker aan te brengen, die nu reeds geschikt is om grote hoeveelheden zoet water uit de provincies af te voeren.
Na realisatie zal er binnendijks sprake zijn van een gedempte getijdewerking. In het binnendijkse gebied verloopt de saliniteit van 25-30 g/l naar 5-10 g/l over een lengte van circa 1,1 kilometer. Daarnaast is er continu sprake van een zoete lokstroom en mogelijkheid tot vismigratie. Specifieke doelsoorten als Zeeprik en Fint profiteren sterk van de natuurlijke zoet-zoutovergang, die tevens bijdraagt aan een beter functionerend voedselweb in de Waddenzee. Tegelijkertijd blijft er voldoende zoetwater beschikbaar voor de landbouw.

Neefje van de zandmotor

Ook voor het Verenigd Koninkrijk is kust- en overstromingsbeheer belangrijk, maar het is niet zo nationaal kritiek als in Nederland. Er wordt veel aandacht en geld aan besteed, maar de uitdaging is zo groot en complex dat dit niet genoeg is om iedereen te beschermen. Dit verklaart waarom er elke paar jaar wel overstromingen zijn, en dat dorpen in zee verdwijnen. Zeespiegelstijging en klimaatverandering zullen dit nog verergeren: de huidige budgetten zijn maar net genoeg om het risico niet te verhogen.
Het Verenigd Koninkrijk werkt met regionale kustbeheersplannen (Shoreline Management Plans): een visie met een pad voor de komende honderd jaar. Deze plannen worden gemaakt door de kustbeheerders in samenwerking met andere stakeholders. Op de lange termijn is het niet betaalbaar om de huidige kustlijn overal te handhaven. Daarnaast zou dat leiden tot onaanvaardbare ruimtelijke effecten: overal betonnen muren zonder strand en natuur. Daarom wordt veelal gekozen voor ‘aanpassen aan de natuurlijke processen’, ook wel Managed Realignment genoemd. Het opstellen van beheersbare en maatschappelijk acceptabele kustbeheersplannen is een grote uitdaging. Royal HaskoningDHV speelt een leidende rol in dit proces: de helft van de kustbeheersplannen is door ons geschreven, en op dit moment wordt gewerkt aan een landelijke evaluatie en update.
Onze Nederlandse waterinnovaties helpen bij de invulling van het beleid in het Verenigd Koninkrijk. Onze Nederlandse maatregelen kunnen daarnaast ook helpen bij geleidelijke adaptatie. Het neefje van de Zandmotor in Bacton (Norfolk) is hiervan een goed voorbeeld. Die ‘koopt’ tijd voor twee kustplaatsjes waarvan de zeewering in de komende vijf jaar zou zijn bezweken, zonder uitzicht op reparatie. Enkele honderden gezinnen hadden dan hun huis verloren. De zandsuppletie was nodig om de naastgelegen gasterminal te beschermen. Vervolgens bleek het mogelijk om met dat zand, deels met natuurlijke processen, ook het strand vóór de dorpen te verbeteren, waarmee de zeewering wordt ondersteund. In de loop van de komende decennia zal het strand geleidelijk weer verdwijnen, maar de boodschap is duidelijk: tegen die tijd moet de maatschappij zich hebben aangepast aan de natuur, in plaats van andersom.

Canal del Dique

Het ecologisch herstel bij Canal del Dique (Colombia) heeft ook een brede relevantie voor meegroeien met zeespiegelstijging in projecten wereldwijd. Het kanaal dat hier in de 16e eeuw is aangelegd tussen Rio Magdalena en hun grootste Caribische haven Cartagena, is in 1984 behoorlijk vergroot. Hierdoor is dit kanaal een ware snelweg geworden voor sedimentrijk zoet water. Vervolgens trad ecologisch verval in, van onder andere de Islas del Rosario koraaleilanden. In 2013 startten wij met een project dat de belangen van natuur, economie, veiligheid tegen overstroming en zoetwatervoorziening moest verenigen.
Een van de bedreigingen voor dit gebied is zeespiegelstijging. De tektonische plaat kantelt hier waardoor lokaal een zeespiegelstijging van 4 mm/jaar wordt gemeten: twee keer sneller dan het gemiddelde wereldwijd. Met de voorspelde stijging van ruim een meter in 100 jaar zou een groot deel van de delta onder water verdwijnen. In dit project is slim gebruik gemaakt van mangroves, die van nature in de tropen voorkomen.
In de uiteindelijke oplossing wordt de stroming door het kanaal gereguleerd door twee grote kunstwerken. Het benedenstroomse kunstwerk stuurt het sedimentrijke water van de Rio Magdalena naar het mangrovegebied ten westen van het kanaal. Op deze manier wordt het sediment dat nu direct in zee verdwijnt aangewend om land in de delta te laten groeien. Hiermee is de kans groot dat deze delta en het unieke stuk natuur, waar duizenden mensen wonen, de gevolgen van de versnelde zeespiegelstijging grotendeels kan bijhouden en overleven.

Jasper Leuven, Petra Dankers, Marius Sokolewicz, Jaap Flikweert en Jan Valk zijn adviseur op het gebied van rivieren en kusten bij Royal HaskoningDHV. Jasper Leuven is daarnaast werkzaam als onderzoeker bij Wageningen University & Research.