Boomaanplant gebeurt om gegronde redenen: verbetering van de kwaliteit van de  leefomgeving, schonere lucht, biodiversiteit, verkoeling. Ook het watersysteem profiteert: meer regenwater vasthouden, meer berging in de onverzadigde zone, meer grondwateraanvulling. Maar meer groen heeft ook een keerzijde voor het watersysteem. Daar kunnen mogelijk hoge schadekosten door ontstaan. We hebben afgelopen jaren de effecten van groen op de grondwaterstand onderzocht. En uiteraard de mogelijkheden om schade te voorkomen. 

Droogte in Nederland

Droge periodes zoals de zomer van 2018 en afgelopen zomer hebben veel invloed gehad op de grondwaterstanden in het gehele land. De gevolgen van droogte waren in 2019 overal in Nederland merkbaar. Verzakkende panden in het rivierengebied, paalrot in laag Nederland, drooggevallen beken en sloten in hoog Nederland. Maar ook indirecte gevolgen door maatregelen tegen droogte, zoals onttrekkingsverboden en peilopzettingen. Hoewel Nederland zich momenteel bezighoudt met mogelijke sneeuwval, houden waterschappen in hoog Nederland er rekening mee dat er in april al een onttrekkingsverbod ingesteld moet worden. Omdat de grondwaterstanden hier nog altijd erg laag zijn. Uit de metingen die Wareco verzorgt voor verschillende gemeentes blijkt dat grondwaterstanden tot enkele decimeters verder uitzakten ten opzichte van een gemiddelde zomerperiode. Het uitzakken van de grondwaterstand veroorzaakt risico’s zoals verzakking van panden en infrastructuren, overwegend in laag Nederland. Want er zijn regionale verschillen, vooral in hersteltijden.

Pompjes

Eén van de oorzaken van een lage grondwaterstand is verdamping. Bomen en planten verbruiken en verdampen grondwater gedurende het hele jaar. Van zo’n 10 liter per dag (kleine boompjes) tot wel 1.000 liter per dag! Bomen zijn in het groeiseizoen dus ook pompjes. Dat is erg gunstig om wateroverlast en hitte te bestrijden. Maar wanneer bij bomen geen neerslag valt, kan dit voor een negatieve grondwaterbalans zorgen. Dit houdt in dat de aanvulling van grondwater kleiner is dan bijvoorbeeld de verdamping. Met een dalende grondwaterstand als gevolg.
Om inzicht te krijgen in dit proces en de effecten hiervan op de omgeving meet Wareco bij groenstroken met bomen. Bijvoorbeeld op een locatie waar de grondwaterstanden op zes verschillende locaties worden gemeten. Zowel in het wegcunet als in de groenstrook. Uit deze metingen blijkt dat de grondwaterstand in de groenvoorziening tot circa 1,2 m lager is ten opzichte van de omliggende omgeving. Ook is er duidelijk een dag-nachtritme te zien, waar overdag de verdamping plaatsvindt.  

Risico’s

Het extra uitzakken van de grondwaterstand leidt tot meer infiltratiekansen, maar kan er ook voor zorgen dat houten paalfunderingen droog komen te staan. Door droogstand wordt de fundering aangetast waardoor de draagkracht afneemt. Hiermee is er een hogere kans is op het bezwijken van de constructie met als gevolg (grote) schade aan het pand. Ook kan bij bomen (ongelijkmatige!) zetting van klei- en veenlagen optreden, met schade aan ‘op staal’ gefundeerde panden en infrastructuur als gevolg. 

Klimaatboom

Vergroenen is om vele redenen goed, doen dus. Maar wel met kennis van de positieve én negatieve effecten, bovengronds én ondergronds. Bij risico’s meten tot welke afstand bomen nadelig effect hebben. Het boomtype afstemmen op de (gewenste) grondwatersituatie. De grondwaterstand reguleren, met actief grondwaterpeilbeheer. Of bomen inzetten om wateroverlast te voorkomen en tegelijkertijd droogte te beperken, zoals bij de klimaatboom. De ingenieurs van Wareco zijn gespecialiseerd in het stedelijk water en het grondwaterpeilbeheer. Bij Pius Floris zitten de boomdeskundigen. Samen hebben ze de klimaatboom ontwikkeld. Water, riolering en groen werken zo op een slimme manier samen. Welke boom dat moet zijn, is afhankelijk van het antwoord op de volgende vragen: Hoeveel regenwater moet worden geborgen om wateroverlast te voorkomen? Hoeveel verharding kan worden afgekoppeld en hoeveel ondergrondse ruimte is er beschikbaar? Welke bomen en hoeveel bomen zijn gewenst? Welke inrichtingswensen zijn er ten aanzien van de verharding en de bomen? Hoe is de bodemopbouw en hoe zijn de huidige fluctuaties in de grondwaterstand?

Max Boerma is adviseur stedelijk water bij Wareco.