Texel verenigt waterveiligheid en natuurbehoud

Vóór de huidige dijk op Texel is een gevarieerd zandig gebied van 200 hectare, oftewel vierhonderd voetbalvelden, met een dynamisch karakter gerealiseerd. Geheel passend bij de Waddenzee. Een manier van versterken die de zekerheid biedt dat de waterveiligheid duurzaam op orde is. Mocht de zeespiegel in de toekomst verder stijgen, dan kan de duinwaterkering gemakkelijk worden aangepast. Een voorbeeld van een geslaagde maatregel uit het Deltaplan Waterveiligheid, die uitvoering geeft aan de voorkeursstrategie Waddengebied.

Samenwerking stond voorop

Het project was een succesvolle samenwerking tussen verschillende organisaties en de omgeving. De Prins Hendrikpolder is in 1847 ingepolderd. In de jaren tachtig is de dijk voor het laatst versterkt. Bij toetsing in 2006 bleek dat de Waddenzeedijk Texel op verschillende plaatsen was afgekeurd. De dijk werd grotendeels op traditionele wijze versterkt. Het dijkgedeelte tussen NIOZ en Oudeschild, een sectie van 3 kilometer ter hoogte van de Prins Hendrikpolder, is op een andere en unieke manier versterkt. De samenwerkingspartijen sloegen in 2012 de handen ineen om dit deel van de Waddenzeedijk met zand te versterken. Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de Provincie Noord-Holland, het Waddenfonds, de Gemeente Texel en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier hebben vervolgens de handen ineengeslagen om uiteindelijk deze unieke versterking mogelijk te maken. Met de zandige oplossing is vooral gehoor gegeven aan de wensen van de gemeente en de belangenorganisaties op Texel om schaarse (landbouw)grond te sparen, maar ook om gebruik te maken van de kansen die dit voor natuurontwikkeling op kan leveren. Intensieve samenwerking heeft geleid tot een integrale, duurzame oplossing en de bijbehorende financiering. De bestuurlijke bereidheid van de samenwerkingspartners om risico’s te nemen, is een belangrijke succesfactor geweest in het project. Daarnaast heeft het vertrouwen in elkaar en het benutten van elkaars expertise bijgedragen aan het slagen van het project. Zo is met diverse ecologische experts, het bevoegd gezag en juridische experts met zorgvuldigheid de zogeheten ‘adaptatiestrategie’ ontwikkeld. Dit heeft geleid tot een juridisch stevige redeneerlijn. De samenwerking, vasthoudendheid en het vertrouwen van de partners resulteerden in de zomer van 2017 in een onherroepelijk plan, zonder bezwaar- en beroepsprocedures. Nog niet eerder werd een vergunning Wet Natuurbescherming voor een ontwikkeling zoals deze in Natura 2000-gebied Waddenzee verleend.

Realtime monitoren 

In de samenwerking met de omgeving, de agrariërs en bewoners direct achter de dijk, is er bewust voor gekozen zo transparant mogelijk te zijn. Vooral de agrariërs hadden zorgen over mogelijke zoute kwel. Daarom kregen zij toegang tot een 4D-monitoringsportal, waarin de waardes van o.a. grondwaterstand en zoutgehalte realtime werden weergegeven. Deze transparantie gaf vertrouwen en droeg bij aan een voorspoedig uitvoering van het project. De Prins Hendrikzanddijk is onderdeel van Natura2000-gebied Waddenzee en draagt bij aan het versterken van de natuurwaarden. Door de duinen en kwelders ontstaat er nieuwe natuur voor wadvogels zoals de kluut, bontbekplevier, scholekster en bergeend. Sommige van deze vogelsoorten hebben het moeilijk. De Prins Hendrikzanddijk is één van de weinige plekken waar deze vogels in rust kunnen verblijven, foerageren en broeden. De natuur doet zijn werk al. In het voorjaar 2019 kleurde het net aangeplante helm fris groen, de eerste nieuwe duintjes hebben zich gevormd, de getransplanteerde kwelder begint voorzichtig weer uit te lopen en de eerste vegetatie begint zich te vestigen. Sinds de aanleg hebben vogels het gebied vanaf de eerste dag ontdekt. Verschillende lepelaars en steltlopers maken gebruik van de zanderige ondieptes om voedsel te zoeken. Afgelopen broedseizoen, 2019, werd het gebied ontdekt door de dwergsterns, scholeksters en bontbekplevieren. In dezelfde zomer streken meer dan 700 zwarte sterns neer, een unicum op Texel. De ontwikkeling van de natuur gaat de komende jaren nog volop door en is te volgen vanaf het fietspad, wandelpad en het uitkijkpunt. De realisatie van het fietspad is mede tot stand gekomen door de samenwerking met de gemeente Texel en de Provincie Noord-Holland. Staatsbosbeheer beheert vanaf nu de natuur in het gebied. De eerste jaren is zij betrokken voor advies, communicatie en toezicht en zal Jan De Nul het onderhoud en de monitoring uitvoeren. Daarna neemt Staatsbosbeheer die rol over als het gaat om de natuurontwikkeling. HHNK blijft verantwoordelijk voor de waterveiligheid.

Twee miljoen helmplantjes

In juli 2018 startte de aannemer Jan De Nul, een jaar later was hij klaar met alle werkzaamheden. Er is ruim vijf miljoen kuub zand aangebracht, dit staat gelijk aan ongeveer 250.000 vrachtwagens. De Bartolomeu Dias, het schip dat het zand gewonnen heeft, voer hiervoor 480 keer op en neer naar de zandwinningsplaats op de Noordzee. Om het zand naar de juiste plek te transporteren hadden ze vijf kilometer aan landleiding en 700 meter drijvende leiding nodig. Daarnaast gebruikte de aannemer vier graafkranen, twee shovels, zes bulldozers en drie dumpers. Nog voor de kerst van 2018 verliet het schip het projectgebied alweer en kon het verder profileren van het zand tot een duinlandschap plaatsvinden. Behalve al het zand aanbrengen, is er meer gebeurd. Er zijn ruim twee miljoen helmplantjes in het gebied aangebracht. In het voorjaar 2019 begon Jan De Nul met de werkzaamheden voor het aanleggen van het fiets- en wandelpad; nog voor de start van het toeristenseizoen kreeg het publiek de primeur om het gebied te beleven. Rond de zomer heeft Jan De Nul het fietspad en wandelpad afgerond en tot slot is als kers op de taart in de zomer van 2019 het uitkijkpunt geplaatst, het laatste grote zichtbare werk dat werd uitgevoerd. Daarna is op 4 september 2019 het project officieel opgeleverd en ‘deltaproof’ verklaard door deltacommissaris Peter Glas. Vanaf die dag kon er volop genoten worden van het gebied via het wandel- en fietspad en het uitkijkpunt en is de ontwikkeling van de nieuwe natuur van dichtbij te volgen. Het fietspad door de duinen gaat halverwege over op de oude dijk. Vanaf de oude dijk en de duinen is er uitzicht over de Waddenzee en het zandige schiereiland. Zo bleef de mogelijkheid om dicht langs het wad te fietsen bestaan. Het wandelpad sluit aan bij het ommetje Ceres. Een korte wandeling brengt wandelaars naar het uitkijkpunt met zicht op de natuur en het leven van de Waddenzee, zonder dat deze verstoord wordt. Het meest noordelijke deel van het strandje Ceres aan de kant van Oudeschild is tevens toegankelijk voor het publiek, ook vanaf daar kan het gebied beleefd worden.

Nederland Waterland

Het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP), waar de dijkversterking onderdeel van was, heeft een forse ‘to-do-lijst’: meer dan 1.100 kilometer Nederlandse dijken en 256 sluizen en gemalen toekomstbestendig maken. Dit project kan nu van deze lijst af, het is gereed. Maar liefst 7,4 miljard euro wordt de komende jaren uitgetrokken om de Nederlandse dijken aan de nieuwe waterveiligheidsnormen te laten voldoen. In 2050 moet al het werk af zijn. In het HWBP werken Rijkswaterstaat en de waterschappen nauw samen. 

Carmen van der Kort is senior communicatieadviseur; Berber Dedden is omgevingsmanager en Anita Willig-Kos is projectmanager (allen bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier).